Καζαντζάκης: Ο πόνος του ανθρώπου

Προτού να συμπονέσω τον άνθρωπο, ένιωσα μέσα μου την ντροπή. Ντρεπόμουν να βλέπω τον πόνο του ανθρώπου, κι εγώ να μάχουμαι να μετουσιώνω όλη ετούτη τη φρίκη σ' εφήμερο μάταιο θέαμα. Έλεγα: "Δεν είναι αλήθεια, μην παρασυρθείς κι εσύ σαν τους απλοϊκούς ανθρώπους και πιστέψεις· πείνα και χορτασμός, χαρά και πόνος, ζωή και θάνατος, όλα φαντάσματα!" Το 'λεγα και το ξανάλεγα, μα όσο κοίταζα τα παιδιά που πεινούσαν κι έκλαιγαν και τις γυναίκες με τα βουλιαγμένα μάγουλα και τα μάτια τα γεμάτα μίσος και πόνο, η καρδιά μου σιγά σιγά έλιωνε. Παρακολουθούσα με συγκίνηση την απροσδόκητη μέσα μου αλλαγή. Στην αρχή χτύπησε στην καρδιά μου η ντροπή, ύστερα η συμπόνια· άρχισα να νιώθω τον πόνο των άλλων σαν εδικό μου πόνο· κι ύστερα ήρθε η αγανάκτηση· κι ύστερα η δίψα δικαιοσύνης. Κι απάνω απ' όλα η ευθύνη· εγώ φταίω, έλεγα, για όλη την πείνα του κόσμου, για όλη την αδικιά· εγώ έχω την ευθύνη {...Ν' αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω - Ασκητική}. Τι να κάμω; Κατά που να πάρω; Βαθιά μου ήξερα τι έπρεπε να κάμω, μα δεν τολμούσα να το φανερώσω· ενάντια στη φύση μου φαίνουνταν ο δρόμος αυτός, και δεν ήμουν σίγουρος αν μπορεί ο άνθρωπος να ξεπεράσει, με την αγάπη, με τον αγώνα, το φυσικό του. Έχει, άραγε, διαλογιζόμουν, έχει ο άνθρωπος τόση δημιουργική δύναμη; Κι αν έχει, καμιά πια δεν του μένει δικαιολογία αν δεν σπάζει, στις κρίσιμες στιμές, τα σύνορά του. Τις δύσκολες αυτές ημέρες που μοχτούσα, ενάντια στη φύση μου, να ξεπεράσω το μισητό εγώ και να πασκίσω ν' αλαφρώσω τον πόνο του ανθρώπου, πέρασε από το νου μου μια τρισεύγενη μορφή θυσίας κι αγάπης, λες κι ήθελε να μου δείξει το δρόμο· και θυμήθηκα ένα λόγο που είπε μια μέρα: "Πρέπει πάντα ν' ακούμε την κραυγή του ανθρώπου να μας φωνάζει: Βοήθεια!"

Νίκος Καζαντζάκης Αναφορά στον Γκρέκο