Ζεν - Η Αριστοκρατία του Πνεύματος
Βιώνοντας μία καθημερινότητα πλήρους αποϊεροποιήσεως της ζωής μα και πλήρους αντιστροφής των αξιών αυτής, στο βαθμό τον οποίο ως φυσικές παρουσίες δυνάμεθα ν’ αντιληφθούμε , δεν θα μπορούσαμε να μείνουμε αμέτοχοι στην αναζήτηση των ριζών της πάλαι ποτέ ομοούσιας Ηλιακής φύσεως θρησκευτικότητος και πνευματικότητος των λαών της Ινδοευρωπαϊκής ομογλωσσίας. Μίας πνευματικότητος η οποία ως απόρροια μίας ενδοτέρας βουλήσεως, προδιαγεγραμμένης εκ φύσεως , αγωνιούσε και αγωνιά να εκφραστεί ακόμη δε και διαμέσου ολότελα αλλοτρίων δογμάτων, ιεροτελεστιών, θρησκειών. Η αλλότρια φύση έγκειται ουσιαστικά στην επιφανειακή διαφορετικότητα η οποία, όμως, προκύπτει ως αποτέλεσμα αναγκών διαφορετικών ψυχοσυνθέσεων και ενδοτέρων βουλήσεων. Προτού , λοιπόν, καταδικάσουμε την αρχή της διακρίσεως όσον αφορά την έκφραση, ας σεβαστούμε τον πλουραλισμό της φύσεως όσον αφορά την ατομική ή συλλογική σύνθεση. Και αν το μεν πρώτο είναι εφικτό ως σημείο των καιρών μίας Kali Yuga[1] να το ομογενοποιήσουμε και να το κομποστοποιήσουμε μέσω ποικίλων εργαλείων της επιταχυνόμενης παρακμής όπως η κατά Rene Guenon «στερεοποίηση» , το δε δεύτερο η ιστορία όλων των φυλών και κοινωνιών δεικνύει πως αδυνατούμε να το καλουπώσουμε. Ίσως, αυτή η αδυναμία , να είναι και η κινητήριος δύναμη στην κυκλική τροχιά της εποχής. Κάθε τέλος ενός κύκλου βέβαια δεικνύει με την σειρά του αυτομάτως την αρχή ενός νέου. Η αναζήτησή μας δεν προέρχεται και δεν απευθύνεται σε παρατηρητές ή απλούς μελετητές, μα σε εκείνους που θα στραφούν ολόψυχα στο Φως και την Αλήθεια, όχι για κάποια δική τους ατομική τέρψη, αλλά για ν’ αποτελέσει ολόκληρος ο βίος τους μία καλλιέργεια και το τέλος μία σπορά για τον νέο κύκλο που έρχεται.
Στην αναζήτηση των ριζών της Φωτεινής και Ηλιακής παραδόσεως με οδηγό το κορμό – φυσικό σώμα – φυλή , θα μπορούσαμε να φθάσουμε έως την Βεδική παράδοση, την οποία λόγω της προφορικής της ιδιότητος αδυνατούμε πλήρως να χρονολογήσουμε. Με σιγουριά , όμως, την προσδιορίζουμε , αρκετά παλαιότερα από τα Ομηρικά χρόνια. Μία συγκριτική μελέτη της Ιλιάδος με την Mahabarata , της Οδύσσειας με το Ramayana, των έργων του Πλάτωνα και του Ησίοδου με τις Ουπανισάδες θα αποδείκνυε μία εκπληκτική συγγένεια αρχετύπων, φιλοσοφικών ενατενίσεων, υπαρξιακών αναγκών και ατραπών αναζητήσεως της αληθείας, η οποία μας προδιαθέτει για μία κοινή αρχή – ρίζα προελεύσεώς τους. Αν όχι, αυτών καθ’ αυτών , των αρχέγονων εκείνων προτύπων από τις οποίες επηρεάστηκαν. Ολόκληρη η Βεδική – Ινδική παράδοση εκφράστηκε μέσω της Σανσκριτικής , μίας από τις τελειότερες μαζί με την Ελληνική της αττικής διαλέκτου γλώσσες, ικανές να αποτυπώσουν όλον αυτόν τον εσωτερικό πλούτο και αναζητήσεις των λαών που τις ανεπτύξαν. Μία, όμως, τέτοια προσέγγισή μας, στο Βεδικό «περιβάλλον» θα διατηρούσε την ουσία , αλλά θα μας εγκλώβιζε σε τύπους, ονομασίες, λειτουργίες τα οποία τόσο ηχητικά όσο και εικονικά θα μας ξενίζουν και ίσως εν τέλει μας συγχύσουν αντί να μας βοηθήσουν στην αποκρυστάλλωση σημείων των πνευματικών αναζητήσεων των Ινδοευρωπαίων , με γνώμονα, όμως, την στρέψη προς την πρωταρχική αυτή ουσία και όχι απλώς την περιγραφή. Οι τύποι, τα σύμβολα, η σημειολογία, η ονοματολογία, η γλώσσα κ.ο.κ. αποτελούν αναπόφευκτα εργαλεία στην στεφάνη της υπάρξεως, όταν η προεργασία για προσέγγιση του πυρήνα αυτής ξεκινά από εκεί. Αντ’ αυτού , δυνάμεθα να στραφούμε σε μία μετεξέλιξη – στην στεφάνη - της πρωταρχικής Ινδοευρωπαϊκής σοφίας, η οποία ακριβώς λόγω της μεθόδου προσεγγίσεως του πυρήνα, όχι από την στεφάνη, αλλά από την αφύπνιση μερών αυτού, μπορεί να μας είναι ευκολότερη , όχι η κατανόηση, αλλά η εμπειρία μέσω της ασκητικής του. Διότι, ας μην αμελούμε , πως φέροντες τις ζυμώσεις, τις συγκρούσεις, τους θανάτους, τις αναγεννήσεις και το όραμα όσων συνθέτουν μία Αρία Ελληνικότητα και επουδενί ενός ασιατικό – μεσογειακού πολιτισμικού κράματος, οφείλει κάθε προσέγγισή μας να λαμβάνει υπ’ όψιν τόσο το παρόν , όσο και το μέλλον. Ένας ολόκληρος κατάλογος δεκάδων θεοτήτων των οποίων τα ονόματα θα ήταν ακατανόητα, τελετουργίες οι οποίες θυμίζουν φθηνές απομιμήσεις κωμικών ταινιών και εν τέλει γελοιοποιούν την ουσία κάποια παλαιάς θρησκείας, μίμηση δογμάτων εν είδη « happening» , θα οδηγήσουν σε μία πλήρως αποπροσανατολισμένη πορεία από την επιθυμητή. Η μελέτη μπορεί να είναι αληθής σε όλα τα πεδία, το βίωμα , όμως, χρειάζεται το έδαφός του για να είναι αληθές.
Στρεφόμαστε κατ’ αυτόν τον τρόπο στην μοναδική διδασκαλία η οποία επικεντρώνεται ως επί το πλείστον στο βίωμα της Ηλιακότητος, του Φωτός και της Αληθείας. Το Ζεν [2]. Το να περιγράψουμε εν προκειμένω τις βασικές αρχές ενός από τα πιο δυσνόητα για την σύγχρονη δυτική σκέψη συστήματα προσεγγίσεως και κυρίως βιώσεως της Θείας Ουσίας του Κόσμου, θα αποτελούσε αυτομάτως, πέραν των δυσκολιών, και αναίρεση των αρχών αυτών. Μπορούμε , βεβαίως, να επικαλεστούμε τις παρατηρήσεις και τα γραπτά σημαντικών μελετητών και φορέων της ασκητικής του ατραπού. Ο ίδιος ο όρος Ζεν προέρχεται από το Κινέζικο Ch’ an μία παράφραση της Σανσκριτικής λέξης Dyana. Όπως και στα Ινδικά κείμενα , έτσι και στον πρώιμο Βουδισμό επισημαίνεται η αριστοκρατική – Αρία καταγωγή του υπαρκτού στο βαθμό που η ιστορική έρευνα επιβεβαιώνει πρίγκιπα Σιντάτα. Η μη επιβεβαίωση της ιστορικότητος , όπως και σε άλλες περιπτώσεις, δεν μας αποκλείει από την προσέγγιση της εν συνεχεία διαμορφωμένης παραδόσεως , η οποία αν μη τι άλλο, είναι υπαρκτή. Στον Βουδισμό, όπως και στα περισσότερα θρησκευτικά συστήματα, οι αρχικές διδασκαλίες κάποια «φωτισμένης» προσωπικότητος διαμορφώθηκαν, ερμηνεύθηκαν και συστηματοποιήθηκαν από μαθητές ή μεταγενέστερους πιστούς, σε βαθμό που πολλές φορές ίσως και να μην έχουν καμία σχέση με την αρχική διδασκαλία. Το ίδιο μπορούμε να θεωρήσουμε και με τον Βουδισμό , ο οποίος ενώ αρχικώς υπήρξε μία διδασκαλία μίας πολύ κλειστής κάστας υγιούς – εσωτερικού και ουχί υλιστικού, αριστοκρατισμού, στην οποία απαγορευόταν ακόμη και η συμμετοχή γυναικών, εν συνεχεία μεταλλάχθηκε σε μία κατεξοχήν θρησκεία της μάζας με όσες εκπτώσεις απαραιτήτως χρειάζεται να λάβουν χώρα για να είναι επιτυχής αυτή η μεταστροφή. Επηρεασμένος από τον Ινδουισμό , την Βεδική Παράδοση , πολύπλοκος όσο και αυτά , με δαιδαλώδεις διαδρομές στην ορθή ερμηνεία μίας κινήσεως ή μίας λέξεως, διαιρείται σε δύο συστήματα. Την Mahayana – Μεγάλο Όχημα [3] και την Hinayana – Μικρό Όχημα [4]. Και ενώ η πορεία αυτών των συστημάτων εξαπλώνεται στην Ασία, κατά τον 6ο μ.Χ. αιώνα αναβλύζει στην βόρειο Ινδία μία νέα – φαινομενικώς- διδασκαλία από τον μοναχό Bodhidharma. Η νέα διδασκαλία δείχνει να βρίσκεται πλησιέστερα από κάθε άλλη στον πυρήνα του πρώιμου Αρίου Βουδισμού. Η διδασκαλία αυτή αποποιείται τις πολυσύνθετες, ποικιλόμορφες και υπεραναλυτικές προσεγγίσεις από δόγματα της εποχής, αντιδρά στις νοσηρές πολλές φορές επιβληθείσες στερήσεις, θυσίες κ.ο.κ. και καθαιρεί ακόμη και τον ίδιο τον Βούδα ως μορφή ή οντότητα ενθρονίζοντας αντ’ αυτού την δυνατότητα του Satori – φωτίσεως σε όποια ατομικότητα, σε όποιο περιβάλλον, σε κάθε κατάσταση. Αναφέρεται συχνά στο Ζεν η πειθαρχία και η άσκηση. Αναφερόμενοι σε πειθαρχία , εννοείται μία ιδιαίτερη εσωτερική κατάσταση αυτοελέγχου, η οποία αποτελεί ικανή και αναγκαία συνθήκη για την μετέπειτα υπέρβαση του εγωιστικού εαυτού και της δυαδικότητο.ς Σαφέστατα στην παράδοση αυτή, όπως και στην Ελληνική κοσμοθέαση, η αρχή και το τέλος ίσως να είναι προκαθορισμένα, η προδιάθεση ορίζει πολλές φορές το πλαίσιο και τις κλίσεις , αλλά το τι θα λάβει χώρα εντός του χρονικού και χωρικού αυτού πεδίου βάσει και των φυσικών εργαλείων, έγκειται στην απόλυτη ελευθερία και επιλογή του ατόμου. Η ασκητική του Ζεν αναπτύχθηκε κυρίως στις καθημερινές ενασχολήσεις της ζωής, επιτρέποντας ξανά στο Ιερό να διαχυθεί στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, όπως ακριβώς στις «πρωτόγονες» Ινδοευρωπαϊκές κοινωνίες. Η γλώσσα, η καλλιγραφία, κάθε είδους εργασία, οι τέχνες, ο πόλεμος, η μουσική απετέλεσαν τα πεδία στα οποία το Ζεν εισήλθε ουσιαστικώς μετατρέποντάς όλα αυτά από ανάγκες ή στην καλύτερη περίπτωση πεδία εκτονώσεως – εκφράσεως , σε μέσα στα οποία ανοικτά διαχέεται η – ούτως ή άλλως υπαρκτή – Θεία Ουσία του Κόσμου και τα οποία παύουν να έχουν οποιαδήποτε σημασία και νόημα, όταν η «ύλη» ξεπεράσει το μέτρο που της έχει δοθεί και αντικαταστήσει τον «σκοπό». Σε αυτό το σημείο διακρίνουμε μία σημαντική διαφορά με την εκχριστιανισμένη δυτική παράδοση η οποία ναι μεν εξέφρασε , κατά βάση αθέλητα, τον ψυχισμό των Ινδοευρωπαϊκών λαών της ηπείρου, αλλά δεν απετράπη η μετέπειτα κυριαρχία της ύλης και του κέρδους, κάτι το οποίο ανακύπτει από μία , όπως ανεφέρθη, αλλότρια ψυχοσύνθεση, η οποία στο φυσικό της περιβάλλον εξέφραζε και εκφράζει σε όλη της την έκταση αυτά τα χαρακτηριστικά. Μπορούμε , εν μέσω πολλών αλμάτων , να θεωρήσουμε την επιστροφή στην απλότητα και την ουσία, ως ένα εξ Ανατολής ξυράφι του Όκαμ [5] το οποίο απέκοψε κάθε επιπρόσθετο βαρίδιο και κάθε περιττή ανάλυση από την αναζήτηση της Ηλιακότητος στην οποία ενυπάρχουμε και ενυπάρχει και αυτή σε εμάς.
Η εξάπλωση της διδασκαλίας υπήρξε ραγδαία σε ως επί το πλείστον μη Ινδοευρωπαϊκούς λαούς και κυρίως σε Κινέζους και Ιάπωνες. Ειδικώς στην Ιαπωνία εισήχθη περί τον 11ο μ.Χ. αιώνα. Κατά την εξάπλωση αυτή , η επαφή με τα Ταοϊστικά στοιχεία καθώς και η αλληλεπίδραση με την Ιαπωνική ψυχοσύνθεση είναι αυτά τα οποία την διαμόρφωσαν και την διατήρησαν ζωντανή στον η Rinzai, Soto και μία μικρότερη Obaku. Παρατηρούμε , λοιπόν, πως επί αιώνες μία πρωταρχική Ινδοαρία Σοφία παρέμεινε ζωντανή , όχι από τους ίδιους τους αρχικούς της φορείς, οι οποίοι βεβαίως από τον χώρο που έλαβε χώρα η γέννησή της , έχουν εδώ και αιώνες εξαφανιστεί, αλλά από συγκεκριμένους και με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά λαούς της Άπω Ανατολής.
Η κυκλική θεώρηση της ιστορίας και η αναζήτηση σε αυτούς τους κύκλους των μύθων των Αρίων, μας φέρνει στο παράδοξο του 20ου αιώνα , όπου αναζητητές της πρωταρχικής ευρωπαϊκής παραδόσεως στρέφονται προς το Θιβέτ και κάποιοι ακόμη πιο πέρα στην Ιαπωνία σε μία προσπάθεια συγκερασμού του τραγικού δυτικού ηρωικού προτύπου με εκείνο των πιστών του Ζεν. Της δυτικής υπερβάσεως και εξακτινώσεως με το Satori. Με κοινό σημείο αναφοράς τον Meister Eckart και έχοντας σημεία ολιστικής θεωρήσεως όπως ο Ζαρατούστρα του Φρειδερίκου Νίτσε ή ο Φάουστ του Βολφγκανγκ Γκαίτε, ξεκινά μία ιδιαίτερη για τα δεδομένα της εποχής σχέση μεταξύ του Count Karlfried Durckheim[6] και του D.T. Suzuki [7] πριν και κατά την διάρκεια του Β’ Π.Π. Ανάμεσα στις αναζητήσεις εμφανίζεται και το Νορδικό πρότυπο της εποχής όπως σκιαγραφήθηκε από το Alfred Rosenberg, ενώ στην Ιαπωνία μυείτε στο Ζεν , άλλος ένας επιφανής Γερμανός καθηγητής πανεπιστημίου ο Eugen Herrigel. Ο τελευταίος μάλιστα μυήθηκε στο Ζεν μέσω της τοξοβολίας, χαρίζοντας στην Δύση ένα από τα σημαντικότερα βιβλία για την διδασκαλία αυτή[8]. C.K. Durckheim, E. Herrigel και Ιούλιος Έβολα απετελέσαν μεταξύ άλλων , τις «γέφυρες» των σύγχρονων δυτικών αναζητήσεων με την πρωταρχική αυτή Ινδοευρωπαϊκή σοφία. Όντας ενεργά μέλη οι δύο πρώτοι και υποστηρικτές του Γερμανικού Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, δέχθηκαν δριμεία πολεμική τα χρόνια μετά του πολέμου , όπως και ο ίδιος ο D.T. Suzuki για τις απόψεις και τις θέσεις του κατά την διάρκεια αυτού [9].
Εν κατακλείδι, οι ρίζες της σοφίας και της ενατενίσεως των Αρίων ευγενών της Μπαγκαβάτ Γκίτα και του κανόνα Pali , βρίσκονται τόσο βαθειά , όσο ψηλά έχουν φθάσει και τα κλαδιά του πνευματικού τους σώματος. Δεν είναι τυχαίο το έδαφος στο οποίο ριζώσαν, μήτε οι ουρανοί στους οποίους ορθώνονται. Εντός της σημερινής πραγματικότητος, πολλές φορές ακόμη και όταν η τάση είναι ορθή, η προσέγγιση πολλές φορές γίνεται βεβιασμένα. Ποικίλες , κατ’ ουσίαν σκοταδιστικές και αντι-παραδοσιακές αερολογίες και δοξασίες , αποκυήματα ενός αρρωστημένου μοντερνισμού έχουν αποκόψει την διδασκαλία από τις ρίζες της, αλλά και από τον σκοπό της. Με γνώμονα το κέρδος ή την προσαρμογή στα καλούπια της ορθότητός τους, δεν διστάζουν να αναπροσαρμόζουν ανά εποχή την ουσία στα δικά τους μέτρα θυμίζοντας την προκρούστειο κλίνη. Σε αυτά τα πλαίσια δαιμονοποιήθηκε και η στάση των Ιαπώνων κατά την διάρκεια του Β’ Π.Π. και ιδαιτέρως των Ζεν μοναχών, καθώς και η προσπάθεια Ευρωπαίων για την διαμόρφωση μίας νέας Πίστεως, στα χνάρια που ακόμη διακρίνονται στα μονοπάτια των Αρίων. Σε αυτά τα πλαίσια, θα δούμε ακόμη και στην γλώσσα μας μία πλούσια βιβλιογραφία στα ζητήματα της Παραδόσεως ακόμη και του Ζεν, αλλά ελαχίστους φορείς ακόμη και μικρού μέρους όσων παρουσιάζονται. Η ροή, όμως, μας δείχνει τον δρόμο. Είθε…
[1] Kali Yuga : Η «εποχή της φαυλότητος» , η τελευταία, η παρηκμασμένη και εκφυλισμένη εποχή στον κύκλο των Γιούγκα.
[2] «Η θερμά υποδαυλιζόμενη στάση της κυριολεκτικής ευπιστίας προς τους ανατολικούς θησαυρούς της σκέψης αποτελεί , σ’ αυτή την περίπτωση , μικρότερο κίνδυνο, γιατί στη Ζεν δεν υπάρχουν ευτυχώς εκείνες οι υπέροχα ακατανόητες λέξεις των Ινδικών συστημάτων. Ούτε παίζει η Ζεν με την πολύπλοκη τεχνική της Χάθα Γιόγκα , που ξεγελά τον υλόφρονα Ευρωπαίο με την ψεύτικη ελπίδα ότι μπορεί να αιχμαλωτίσει το πνεύμα αν κάθεται σε ορισμένη στάση και αν αναπνέει με ορισμένο τρόπο». Carl Jung στην εισαγωγή του «Ζεν» του D.T. Suzuki.
[3] Mahayana : Εξαπλώθηκε κυρίως στην Κίνα, Ιαπωνία, Κορέα, Βιετνάμ.
[4] Hinayana : ή Theravada. Συντηρητικότερη σχολή, κλειστού δόγματος η οποία εξαπλώθηκε κυρίως στον Ινδικό χώρο και την Ν.Α. Ασία.
