Pico della Mirandola: "Περί της αξιοπρέπειας του ανθρώπου"
«Ο Θεός-Πατέρας, ο ανώτατος τέκτονας, είχε ήδη ανεγείρει με τους νόμους μιας κρυφής σοφίας, αυτόν τον γήινο Οίκο της Θεότητας που βλέπουμε τώρα εμείς, αυτόν τον Ναό του Υψίστου. Τον υπέργειο τόπο είχε κοσμήσει με πνεύματα, στις αιθέριες σφαίρες είχε δώσει ζωή με αιώνιες ψυχές, τα υλικά και καρποφόρα μέρη του επίγειου κόσμου τα είχε γεμίσει μ’ ένα πολύχρωμο πλήθος ζώων. Όταν όμως ολοκλήρωσε το έργο αυτό, ο αρχιτέκτονας ευχήθηκε να ήταν κάποιος εκεί που να αναλογίζεται την σύνεση ενός τόσο υψηλού έργου, ν’ αγαπά την ομορφιά του, να θαυμάζει το μεγαλείο του. Γι’ αυτό και σκέφτηκε, αφού πια ήταν όλα έτοιμα, όπως μαρτυρούν ο Μωυσής και ο Τίμαιος, τελικά να πλάσει τον άνθρωπο. Όμως, μεταξύ των αρχετύπων δεν υπήρχε στ’ αλήθεια ούτε ένα, σύμφωνα με το οποίο θα μπορούσε να φτιάξει το καινούργιο βλαστάρι. Ούτε κι απ’ τους θησαυρούς του είχε απομείνει κανένας, να τον δώσει κληρονομιά στον νέο του γιο· κι απ’ τους πολλούς τόπους ανάπαυσης του κοσμικού κύκλου δεν υπήρχε πια κανένας όπου να μπορεί να σταθεί εκείνος ο παρατηρητής του σύμπαντος. Όλα ήταν ήδη κατειλημμένα, όλα μοιρασμένα ανάμεσα στις πιο ψηλές, τις μεσαίες και τις πιο χαμηλές τάξεις των όντων. […] Γι’ αυτό και ο ανώτατος καλλιτέχνης αποφάσισε πως αυτός στον οποίο δεν μπορούσε πια να δοθεί κάτι δικό του θα είχε κοινοκτημοσύνη σε ό,τι για το κάθε ον ξεχωριστά αποτελούσε ιδιοκτησία του. Έτσι, ο Θεός αρκέστηκε στην δημιουργία του ανθρώπου ως πλάσματος που δεν διαθέτει κάποια ξεκάθαρα αναγνωρίσιμη εικόνα, τον έβαλε στο κέντρο του κόσμου και μίλησε προς αυτόν: «Δεν σου δώσαμε έναν συγκεκριμένο τόπο να μένεις ούτε δικό σου πρόσωπο ούτε και κάποιο ιδιαίτερο χάρισμα, ω Αδάμ, για να μπορεί να έχεις στην κατοχή σου οποιονδήποτε τόπο να μένεις, ν’ αποκτάς όποιο πρόσωπο κι όλες τις χάρες που ασφαλώς επιθυμείς κι αυτό με την δική σου βούληση και την δική σου γνώμη. Των άλλων όντων η φύση διέπεται από τους νόμους που προκαθορίσαμε και παραμένει έτσι μέσα σε όρια. Εσύ δεν παρεμποδίζεσαι από κανέναν αξεπέραστο φραγμό, αλλά πρέπει να προδιαγράψεις ακόμα κι αυτήν την ίδια την φύση κατά την ελεύθερή σου βούληση, στα χέρια της οποίας έχω εναποθέσει την μοίρα σου. Σε έβαλα στο κέντρο του κόσμου για να μπορείς με άνεση να βλέπεις ολόγυρα όλα όσα υπάρχουν σε αυτόν τον κόσμο. Δεν σε πλάσαμε ούτε ουράνιο, ούτε γήινο, ούτε θνητό ούτε αθάνατο, για να ορίζεις ο ίδιος, εναλλάσσοντας, απολύτως ελεύθερα τους ρόλους σου ως επίτιμου γλύπτη σου και ποιητή, την μορφή μες στην οποία θέλεις να ζήσεις. Είσαι ελεύθερος εάν θέλεις να εκφυλιστείς σε τούτον τον κατώτερο κόσμο του κτήνους. Είσαι επίσης ελεύθερος ν’ ανυψωθείς στον ανώτερο κόσμο του Θεϊκού με την απόφαση του δικού σου πνεύματος».
Ο Τζοβάννι Πίκο ντέλλα Μιράντολα (Giovanni Pico della Mirandola, 1463 – 1494) ήταν φιλόσοφος και ευγενής της ιταλικής Αναγεννήσεως. Οι ιδέες του ήταν επηρεασμένες κυρίως και πρωταρχικώς από τον Πλάτωνα, όπως και των δασκάλων του Λαυρέντιο των Μεδίκων και Μαρσίλιο Φιτσίνο, οι οποίοι μελετούσαν τους αρχαίους φιλοσόφους και επιχείρησαν να συμφιλιώσουν τις ιδέες του Πλάτωνα με τον χριστιανισμό· παράλληλα, έτρεφε απόλυτο σεβασμό στις ιδέες του Αριστοτέλη. Αν και ήταν «παιδί της αναγέννησης και του ουμανισμού», o Pico ήταν εξ ιδιοσυγκρασίας εκλεκτικιστής και αντιδρούσε στις υπερβολές του άκρατου ανθρωπισμού, υπερασπιζόμενος τους κορυφαίους γι’ αυτόν σχολιαστές του Αριστοτέλη στον Μεσαίωνα και στο Ισλάμ, όπως τον Αβερρόη (Ibn Rushd 1126-1198) και τον Αβικέννα (Ibn Sina 980-1037). Στόχο του είχε να συμφιλιώσει τις σχολές του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, καθώς πίστευε ότι χρησιμοποιούσαν διαφορετικές λέξεις και διαφορετική προσέγγιση για να εκφράσουν κατ’ ουσίαν τις ίδιες ιδέες. Οι «900 θέσεις» του υπήρξε το πρώτο τυπωμένο βιβλίο που απαγορεύθηκε παγκοσμίως από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Θεμελίωσε την παράδοση της χριστιανικής Καμπάλα, μία από τις βάσεις του πρώιμου νεώτερου δυτικού εσωτερισμού, με επιρροές από την χαλδαιϊκή φιλοσοφία, τον ζωροαστρισμό, τον ερμητισμό και τον νεοπλατωνισμό.
